"Heeft iemand Tipp-Ex?" - Merknamen in de klas: doen of laten?

Reactie op een artikel uit het vaktijdschrirft Onze taal.

https://onzetaal.nl/tijdschrift/01-2025/bladerboek

Klik op de afbeelding om deze te vergroten en te lezen.

Klik op de afbeelding om deze te vergroten en te lezen.

Wie een corrector vraagt in de klas, krijgt waarschijnlijk opgetrokken wenkbrauwen. Maar zeg je "Heeft iemand een Tipp-Ex?", dan snapt iedereen meteen wat je bedoelt. Interessant hoe merknamen zoals Tipp-Ex, Post-it, Vaseline, Jacuzzi of Airfryer ons dagelijks taalgebruik zijn binnengeslopen. Deze illustratie uit Onze Taal laat zien hoeveel merknamen ooit gewoon... merknamen waren, en intussen soortnamen zijn geworden.

Voor taalliefhebbers misschien fascinerend, maar voor bedrijven vaak een nachtmerrie. Merknamen die zó ingeburgerd raken dat ze hun juridische bescherming verliezen, zijn het slachtoffer van genericide: het proces waarbij een merknaam verwordt tot een algemene soortnaam. Denk aan Frisbee of Aspirine – ooit strikt verbonden aan één merk, nu vrijelijk gebruikt door iedereen.

Veel bedrijven proberen dit te voorkomen en treden zelfs juridisch op tegen oneigenlijk gebruik van hun merknaam.

Als leerkracht Nederlands stel ik me dan de vraag: Moeten wij onze leerlingen hierop wijzen? Moeten we merknamen, die we gebruiken als soortnamen, vermijden in de klas?

Enerzijds is het gebruik van zulke woorden functioneel. Iedereen weet wat je bedoelt met “Tipp-Ex” of “Post-it”, terwijl "corrector" of "kleefbriefje" veel minder ingeburgerd zijn. Taal draait immers om vlot communiceren.

Anderzijds zijn we er om taalbewustzijn te stimuleren. In schrijftaken of formele contexten is het interessant om stil te staan bij het verschil tussen merk- en soortnamen. Zo leren leerlingen niet alleen correct taalgebruik, maar ook iets over taalontwikkeling en de invloed van marketing.

Kortom: merknamen zijn een boeiend kruispunt tussen taal, cultuur en commercie. Misschien hoeven we ze niet te verbannen uit onze lessen, maar kunnen we ze juist gebruiken als aanleiding voor een goed gesprek over taal.

Wat denk jij? Merknamen: gewoon gebruiken, of bewust benoemen in de klas?